اعجاز علمی قرآن : گسترش جهان
گسترش جهان:
برخى از صاحب نظران و مفسران برآنند كه جهان دائما در حال گسترش است و كهكشانها از همديگر دور مىشوند. در اين رابطه به برخى از آيات قرآن استناد شده است كه عبارتند از:
وَ السَّماءَ بَنَيْناها بِأَيْدٍ وَ إِنَّا لَمُوسِعُونَ «و ما آسمان را با قدرت بنا كرديم و همواره آن را گسترش می بخشيم.»
إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ «و ما از آن خدا هستيم و به سوى او باز می گرديم.»
أَلا إِلَى اللَّهِ تَصِيرُ الْأُمُورُ «هشدار كه [همه] كارها به خدا باز می گردد.» …
نكات تفسيرى:
آيه اول در مقام بيان آيات عظمت خداوند در عالم آفرينش است و «أيد» (بر وزن صيد) به معنى قدرت و قوت است و اين واژه در آيات قرآن مجيد مكرر به اين معنا آمده است و در اينجا اشاره به قدرت كامله خداوند بزرگ در آفرينش آسمانها دارد.
آيه دوم در مقام بيان صفات صابرين است كه آنان در هنگام مصيبت مىگويند (ما از خدا هستيم) اشاره به اينكه همه نعمتها از خداست پس براى از دست دادن آنها ناراحت نشويم (و به سوى او باز مىگرديم) اشاره به اينكه، اينجا سراى جاويدان نيست و اين نعمتها زودگذر و وسيله كمال است.
آيه سوم در مورد راه مستقيم الهى است: صِراطِ اللَّهِ الَّذِي لَهُ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ و در حقيقت دليل اين مطلب است كه راه مستقيم تنها راهى است كه به سوى خدا مىرود و در حقيقت اين جمله بشارتى براى پرهيزكاران و تهديدى براى ظالمان و گنهكاران است كه بازگشت همه آنها به سوى خدا است.
تاريخچه نظريه گسترش جهان:
بسيارى از صاحبنظران و متخصصان و اخترشناسان در مورد گسترش جهان و انطباق آن با آيات قرآن اظهار نظر كردهاند كه در اينجا به پارهاى از آنها اشاره مىكنيم؛ امّا قبل از نقل
سخنان آنها اشاره مىكنيم كه در بين دانشمندان در مورد گسترش جهان دو ديدگاه عمده وجود دارد:
الف: انقباض و ايستا بودن جهان:
پروفسور «هاوكينگ» كيهانشناس بزرگ مىنويسد:
«برخى از دانشمندان مثل نيوتن (1643- 1727 م) و ديگران مىخواستند نتيجهگيرى كنند كه تحت تأثير و نفوذ نيروى گرانش اين مجموعه كيهانى ايستا بزودى شروع به انقباض خواهد كرد.»
ب: انبساط و گسترش جهان:
مجموعه كيهانى شامل چند صد هزار ميليون كهكشان است كه هر كدام محتوى چند صد هزار ميليون ستاره هستند و تقريبا همه آنها در حال دور شدن از ما هستند. اين مطلب بوسيله تجزيه نور ستارگان كه به ما مىرسد بر دانشمندان معلوم شد يعنى طيفهاى سرخگرا از طيف آبىگرا بيشتر است. و اين سرخگرا بودن هم بر اساس نظم خاصى است يعنى متناسب با فاصله هر كهكشان از ماست. به عبارت ديگر هر چه يك كهكشان از ما دورتر باشد تندتر از ما دورى مىگزيند.
نخستين كسى كه به اين واقعيت پى برد. دانشمندى به نام «سليفر» (متولد 1875 م) مدير رصد خانه «لاول» بود او در سال 1912 كشف كرد كه ستارگان از ما مىگريزند.
بعد از او «هابل» در سال 1929 اعلام كرد كه اين دور شدن ستارگان به صورت منظم است يعنى كهكشانى كه در فاصله يك ميليون سال نورى ماست با سرعت 186 كيلومتر
برخى نوشتهاند كه تئورى گسترش جهان توسط «ژرژلومتر» رياضىدان بلژيكى ارائه گرديد و وقتى مورد پذيرش محافل علمى جهان قرار گرفت كه دوربين كيهانى «پالومار» در اين راه به كار گرفته شد. (ر. ك: گودرز نجفى، مطالب شگفتانگيز قرآن، ص 21 و نيز تروراى. ويليامز، اختراعات و اكتشافات قرن بيستم، ترجمه لاله صاحبى، ص 133 و مجيد يكتايى، تاريخ آفرينش، ص 63).
در ثانيه و آنكه در فاصله دو ميليون سال نورى است دو برابر اين سرعت (372 كيلومتر). از ما دور مىشوند. براى مثال ستاره عيوق در هر طپش قلب 30 كيلومتر از ما دور مىشود. و كهكشان شجاع در هر ثانيه حدود 60 هزار كيلومتر از ما فاصله مىگيرد.
نظريه گسترش جهان امروزه مورد قبول دانشمندان است؛ اعم از كسانى كه نظريه مهبانگ (انفجار بزرگ اوليه) را مىپذيرند و يا دانشمندانى كه نظريه كهبانگ (جهان پلاسما و جهان انفجارهاى كوچك) را قبول دارند و يا دانشمندانى كه نظريه حالت پايدار جهان را ترجيح مىدهند.
اسرار علمى
در مورد انطباق آيات قرآن و نظريه علمى گسترش جهان به صورت مختصر سخنان برخى از صاحبنظران را نقل مىكنيم:
1. آية اللّه مكارم شيرازى در تفسير آيه 47 سوره ذاريات در مورد «انا لموسعون» چهار تفسير ذكر مىكند:
الف: به معناى توسعه در رزق از سوى خدا بر بندگان از طريق نزول باران.
ب: به معناى توسعه در رزق از سوى خدا بر بندگان از هر نظر.
ج: به معناى بىنيازى خداوند چون خزائن او آنقدر گسترده است كه با اعطاء رزق به خلايق پايان نمىپذيرد.
د: خداوند آسمانها را آفريده و دائما گسترش مىدهد.
ايشان معناى چهارم را تقويت مىكند و مىنويسد:
«با توجه به مسأله آفرينش آسمانها در جمله قبل و با توجه به كشفيات اخير دانشمندان در مسأله «گسترش جهان» كه از طريق مشاهدات حسى نيز تأييد شده است معنى لطيفترى براى آيه مىتوان يافت و آن اينكه خداوند آسمانها را آفريده و دائما گسترش مىدهد … يعنى ستارگانى كه در يك كهكشان قرار دارند به سرعت از مركز كهكشان دور مىشوند.»
سپس شواهد زيادى از سخنان دانشمندان كيهانشناس در مورد گسترش جهان مىآورد. آنگاه مىنويسد:
«جالب توجه اينكه تعبير به إِنَّا لَمُوسِعُونَ (ما گسترش دهندگانيم) با استفاده از جمله اسميه و فاعل دليل بر تداوم اين موضوع است و نشان مىدهد كه اين گسترش همواره وجود داشته و همچنان ادامه دارد. و اين درست همان چيزى است كه امروز به آن رسيدهاند.»
2. يكى از نويسندگان معاصر در اين مورد مىنويسد:
«تمامى كهكشانهاى هستى و اجرام كوچك و بزرگ آسمانى با سرعت زيادى از يكديگر دور مىشوند و با سرعت محيّر العقولى يعنى 000/ 60 تا 000/ 150 كيلومتر در ثانيه رو به سوى نقطهاى نامعلوم در حركتاند. و شايد اين مطلب مصداق آيه إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ (بازگشت همه چيز به سوى اوست) باشد و يا آيهاى ديگر كه مىفرمايد أَلا إِلَى اللَّهِ تَصِيرُ الْأُمُورُ (بازگشت همه امور به سوى اوست)» سپس آيه 47 سوره ذاريات را مىآورد. و اين مطلب را از نويسندگان متعددى نقل مىكند و مىنويسد:
«آرى قرآن كريم در عصرى كه نه از دوربينهاى معمولى خبرى بود و نه از تلسكوپهاى غولپيكر امروزى، به گسترش و انبساط عالم اشاره نموده است.»
3. دكتر «موريس بوكاى» با ذكر آيه 47 سوره ذاريات و نظريه انبساط جهان در پايان نتيجه مىگيرد كه: «و (اين آيه) انبساط جهان را بدون كمترين ابهام ذكر مىكند.»
او بر ترجمههاى ديگر قرآن بويژه ترجمه مستشرق معروف «بلاشر» اشكال مىكند و مىگويد:
«موسعون از فعل «اوسع» است كه در مورد اشياء: عريض كردن، گستردن، وسيعتر كردن، جادارتر كردن معنا مىدهد.»
برخى مترجمان كه قابليت فراگيرى معنى اين كلمه اخير را ندارند معانيى عرضه مىدارند كه به نظر من غلط مىآيند مانند معنايى كه از «بلاشر» با عبارت «ما سرشار از سخاوت هستيم» مىكند. مؤلفان ديگر معنا را حدس مىزنند ولى جرأت اظهار نظر آنرا ندارند.»
4. استاد آية اللّه معرفت نيز در مورد آيه 47 سوره ذاريات همان ديدگاه توسعه جهان را مطرح مىكند و مىپذيرند. و در اين مورد شواهد متعدد علمى بيان مىكند. و توسعه رزق را در آيه فوق يك معناى مجازى مىدانند كه از توسعه مكانى گرفته شده است.
بررسى:
در اينجا تذكر چند نكته لازم است:
1. در مورد آيه دوم إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ و آيه سوم أَلا إِلَى اللَّهِ تَصِيرُ الْأُمُورُ بايد گفت كه ظاهر اين آيات تناسبى با مسأله گسترش جهان ندارد و احتمالى كه آن نويسنده معاصر (كتاب مطالب شگفتانگيز قرآن) داده، هيچ دليل و قرينهاى به همراه ندارد.
چرا كه ظاهر آيه اول بازگشت همه موجودات به سوى خداوند است و ربطى به حركت مادى كرات آسمانى در فضا ندارد. و ظاهر آيه دوم هم در مقام تهديد گناهكاران و بشارت نيكوكاران است و نزديك بدين معناست كه: همه كارها به سوى خدا برمىگردد. مواظب اعمالتان باشيد كه حساب آنها با خداست. و اين ربطى به حركت كهكشانها در فضاى لا يتناهى ندارد.
2. در مورد آيه اول وَ السَّماءَ بَنَيْناها بِأَيْدٍ وَ إِنَّا لَمُوسِعُونَ بايد گفت كه ظاهر آيه همان معناى چهارم تفسيرى است كه در تفسير نمونه تقويت كرده بودند يعنى گسترش آسمانها به صورت مداوم.
با توجه به اينكه اين مطلب علمى در صدر اسلام براى مردم و دانشمندان نجوم روشن نبوده است و حتى تا قرن هفدهم دانشمندان بزرگى مثل نيوتن متمايل به ديدگاه ايستا بودن جهان و انقباض آن داشتهاند، پس مىتوانيم بگوييم كه اين رازگوئى قرآن كه با جديدترين يافتههاى علوم تجربى مطابق است عظمت قرآن و پيامبر (ص) را مىرساند.
3. آيا تطابق نظريه گسترش جهان با آيه 47 سوره ذاريات دليل اعجاز علمى قرآن است؟
اگر نظريه گسترش جهان به صورت قطعى اثبات شود با توجه به مطالب بالا مىتوانيم بگوييم كه اعجاز علمى قرآن را اثبات مىكند. ولى با توجه به اينكه نظريههاى علمى هميشه پا برجا نيست و احتمال خطا و تغيير در آنها وجود دارد. پس نمىتوان به طور قطعى نظريه گسترش جهان را به قرآن نسبت داد و اعجاز علمى آن را نتيجه گرفت. بلكه حدّ اكثر مىتوان گفت ظاهر قرآن (ذاريات/ 47) با نظريه گسترش جهان هماهنگى دارد. و تا وقتى اين نظريه پا برجاست مىتواند يكى از معانى و تفسيرهاى آيه بشمار آيد.
برگرفته از کتاب «پژوهشی دراعجاز علمی قرآن» نوشته جناب حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد علی رضایی اصفهانی
